Vrijdag 24 september organiseerde Babel een fietsexcursie langs verdichtingsprojecten in Westzaan, met na afloop een discussiebijeenkomst over wat we gezien hebben.

Zaanstad groeit en verandert. Om het veenweidegebied verder te vrijwaren van grootschalige nieuwbouw wil gemeente Zaanstad de woningbouwopgave binnenstedelijk oplossen. Dat betekent vooral nieuwbouw in Zaandam en de andere kernen langs de Zaan. Maar ook in de linten in het buitengebied is ruimte voor verdichting.

Momenteel worden steeds meer open plekken ingevuld met (seriematige) woningbouw en worden bedrijfsterreintjes herontwikkeld tot kleine woonbuurtjes. Neem Westzaan bijvoorbeeld. Dragen die projecten bij aan de kwaliteit van het Westzaanse dorpslint? Of lijkt Westzaan straks op de Vlaamse bebouwingslinten met een potpourri aan architectuurstijlen? Is het mogelijk de linten zo te verdichten dat het landschap zichtbaar blijft?

Bekijk

Verder ook een toelichting van Miranda Reitsma. Zij is co-auteur van de nota ‘De identiteit van Zaanstad: Linten, dijken en paden’, geschreven in opdracht van gemeente Zaanstad. 
Zie hier!

De Zaanstreek is constant aan verandering onder hevig. Eind 2019 verscheen de nota ‘Ruimtelijke Kernkwaliteiten Gemeente Zaanstad’, waarin is onderzocht hoe de Zaanstreek zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld, wat vandaag de dag de streek karakteriseert en waar de kwaliteiten steeds meer onder druk komen te staan. 

Woensdag 15 september 2021 verwelkomden we in de Stoomhal in Wormer bijna vijftig belangstellenden voor een gesprek over de Zaanse kernkwaliteiten. Na een korte inleiding door gespreksleider Maurits de Hoog presenteerde Frits Palmboom de nota over de Zaanse kernkwaliteiten. ‘Om uit te vinden wat voor stad we willen zijn, vormt dit onderzoek een opmaat voor de ontwikkeling van de Omgevingsvisie waar gemeente Zaanstad momenteel aan werkt,’ aldus Palmboom. ‘Het is een uitdaging om de goede bedoelingen te concretiseren, daarom is het van belang om te weten hoe een stad in elkaar zit.’

Aan de hand van studies en bevindingen zijn de kernkwaliteiten gedefinieerd als handvatten bij de uitwerking van de Omgevingsvisie. Aan de hand van de kernkwaliteiten bouwde Palmboom het herkenbare karakter van de Zaanstreek laag voor laag op.

Hoe voorkom je dat karakteristieke plekken en objecten in de toekomst worden opgeofferd en de groei van Zaanstad ten koste gaat van de Zaanse kernkwaliteiten? Nu de ruimte binnenstedelijk steeds schaarser wordt, is het van belang om alert te blijven hoe we omgaan met de Zaanse kernkwaliteiten. Hoe kunnen de kernkwaliteiten juist bewust worden ingezet en benut?

Architect Jeroen Hooyschuur, gespecialiseerd in restauratie en transformatie van industrieel erfgoed, zoomde in op de betekenis van de bestaande omgeving. Op jonge leeftijd worden we al bewust van onze omgeving, aldus Jeroen. Bijvoorbeeld door de aanwijzingen om de weg naar school te vinden: bij ‘het stenen muurtje links’ of ‘het witte bruggetje rechts’. Hooyschuur: ‘Het ontwikkelen van een beeldbank in ons hoofd is een continue proces. Het vertelt ons waar we zijn, wie we zijn en waar we ons thuis voelen. Wanneer er beelden uit onze beeldbank verdwijnen ontstaan er heftige emoties.’

Emoties spelen vaak een rol wanneer een bepaald gebouw dreigt te verdwijnen. Door het een andere bestemming te geven kan een gebouw gespaard blijven, zoals Lab44, de Fronik Boerderij of de Honigfabriek. Ook kan de bestaande omgeving gebruikt worden ter inspiratie voor nieuwe ontwikkeling. Streekgebonden architectuur wordt dan opnieuw vertaald, of bestaande objecten kunnen fungeren als ‘smaakmakers’ voor nieuwe ontwikkelingen.

Het verhaal achter een gebouw geeft een extra betekenis aan het pand. Jeroen pleitte er voor gebruik te maken van de waarde van onze bestaande omgeving en bestaande panden als een kans te zien in plaats van een bedreiging. Niet alles hoeft bewaard te worden, maar kies weloverwogen. Gebruik de kracht van de ‘smaakmakers’  bij nieuwe ontwikkelingen.

Landschapsarchitect Gerwin de Vries toonde vijf projecten waarin verschillende opgaves met elkaar gecombineerd worden. Van de grote schaal, zoals de visie op een eetbare waddenkust 2050, tot aan een woontoren als onderdeel van het lokale/natuurlijke ecosysteem. 

Het onderzoeksproject Park Laagraven toont aan dat een productief landschapspark de mogelijkheid geeft om aan de randen goede leefomgeving te creëren. En zijn voorbeeld van een project in Den Haag toonde de kansen die ontstaan als door auto’s gedomineerde lanen een nieuwe inrichting krijgen, met meer ruimte voor voetgangers en fietsers. Door meer ruimte te bieden aan groen, water, sport en ontmoeting ontstaan prettige verblijfsgebieden.

In het panelgesprek kwam naar voren dat de diversiteit en het contrast met het landschap belangrijke kenmerken zijn. Hiervoor zijn goede verbindingen tussen stad en land nodig. Ruimtelijke kernkwaliteiten gaan over de ziel van de omgeving, de genius loci. Zaanstad moet goed kijken welke mogelijkheden er zijn. Alle bouwgrond moet benut worden, daarvoor moet met de juiste mensen de juiste gesprekken worden gevoerd.

—

In aanloop naar deze bijeenkomst vroegen we aan inwoners van Zaanstad wat zij waarderen aan de Zaanstreek. In algemene zin werden de (zichtbare) historie, de Zaan, de diversiteit, de open ruimtes, het landschap en de combinatie tussen oud en nieuw zeer gewaardeerd. Specifieker kwam vooral het Havengebied naar voren als een gewaardeerde plek, zeker omdat daar momenteel bouwplannen worden ontwikkeld. De overlast gevende industrie mag volgens velen beslist verdwijnen!

Cor en Wim Visser zijn dinsdagochtend 27 oktober onderscheiden met de Zaans Erfgoedprijs 2020. De broers zijn grote kenners van het Zaans erfgoed en in het bijzonder van de Zaanse houtbouw. Met hun Stichting Gebr. Visser ondersteunen ze allerlei initiatieven en activiteiten voor het behoud van cultuurhistorische gebouwen in de Zaanstreek. De jury van de Zaans Erfgoedprijs prijst hun ijver om houtbouw in alle vormen herkenbaar onder de aandacht te brengen en cultuurhistorische gebouwen te behouden.

De broers Visser ontvingen de prijs uit handen van juryvoorzitter Paul Carree. Cor en Wim verkeerden in de verwachting geïnterviewd te worden over hun kennis van de Zaanse houtbouw. Het was zogenaamd de aftrap van een serie interviews met kenners van de houtbouw, zo was hen verteld. De mannen waren er beduusd van. Ze ontvingen beiden ‘Het compliment’ – een kunstwerkje van een beeldengroep – plus een oorkonde. Ze vonden het een grote eer, maar bleven bescheiden als altijd.

Eervolle vermelding
Anneke Steemers kreeg een eervolle vermelding. Haar inspanningen rond het erfgoed beslaan de kernen Koog en Zaandijk, en daarbinnen neemt zij een bijzondere plaats in. Niet alleen als een van de oprichters van de Historische Vereniging Koog Zaandijk (2008), maar ook mede-initiator van de Stichting Koogerpark (1992), coördinator van buurthuis Het Brandtweer (2010) en als uitbaatster van De Cacaoboom in Zaandam heeft zij die plek tot een soort ‘erfgoedhuiskamer’ weten te transformeren. Naast onderzoek naar de historie van panden in Koog aan de Zaan – gepubliceerd in wijkkrant ‘Rondje Koog’ – is Anneke volgens de jury bovenal een verbinder.

De Babel Architectuurprijs 2020 is gewonnen door NUNC Architecten en BALD Architecture voor het ontwerp van het schoolgebouw IKC Roggeplein in de Rosmolenwijk in Zaandam. Niet eerder heeft een Zaans architectenbureau de Babel Architectuurprijs gewonnen.

Voor de zevende editie van de Babel Architectuurprijs waren zeven nieuwbouwprojecten genomineerd: een woning in Westzaan (studioKRAMER), woongebouw Romanov in Zaandam (Boparai Associates Architekten), diverse projecten in de Molenbuurt in Wormer (Attika Architecten), zwembad de Crommenije in Krommenie (Slangen+Koenis Architecten), het IKC Roggeplein en de Droogschuur in Zaandam en het bedrijfsgebouw van Zuiver in Westzaan, alle drie ontwerpen van het Zaanse architectenbureau NUNC.

De prijs is unaniem toegekend aan NUNC en BALD voor het rijke ontwerp van het nieuwe schoolgebouw aan het Lijns Tewisz Roggeplein in Zaandam. De architecten hebben volgens de jury onder voorzitterschap van architect Liesbeth van der Pol op doordachte wijze gekozen voor eenvoudige oplossingen, maar wel met gebruik van aantrekkelijke materialen. ‘De zorgvuldigheid dringt door in tal van details. Daarin herkennen wij de kwaliteit van de architecten’, aldus de juryvoorzitter. Ook ontroert het gebouw. ‘Er is waardig omgegaan met de verhoudingen tussen dicht en open. Het ritme in de gevel geeft rust’, aldus één van de juryleden. ‘De ramen en het beleg eromheen vormen “mooie open ogen”. Daarmee maken de architecten op een heel zorgvuldige en volwassen wijze een mooi gebaar naar de omgeving.’

De jury vindt het van wezenlijke betekenis dat juist in de Rosmolenwijk een school van hoge architectonische kwaliteit is gebouwd. ‘Herinneringen aan de tijd op de basisschool gaan een leven lang mee. Een mooie school geeft waardigheid aan de kinderen, de ouders en de rest van de buurt.’ Ook is er veel waardering voor het feit dat in het ontwerp van NUNC en BALD geen sprake is van een gebouw dat refereert aan de traditionele Zaanse cultuuruitingen. Door een ander uitgangspunt te kiezen, wordt naar de mening van de jury een gevarieerde wijk met veel verschillende nationaliteiten serieus genomen. ‘De kinderen van IKC Roggeplein hebben een heel diverse achtergrond. Zij zijn geen onderdeel van die eeuwenoude typisch Zaanse verschijningsvormen. Voor hen maakt het dus uit dat hun school een ander karakter heeft.’

NUNC Architecten en BALD Architecture reageren verheugd op het winnen van de zevende Babel Architectuurprijs. ‘Onze drie nominaties waren al mooi en dat juist in het bonte Zaanse architectuurlandschap zo’n kalm en krachtig schoolontwerp de prijs heeft gewonnen, maakt het nog mooier’, zo zegt Steven Brunsmann. Hij is met Johan Krol eigenaar van NUNC Architecten. Maarten Steunenberg van BALD Architecture is er trots op met een markant schoolgebouw een zichtbare bijdrage te kunnen leveren aan de vernieuwing van de Rosmolenwijk.

De winnaar van de Babel Architectuurprijs is vrijdag 4 september in een online meeting bekendgemaakt. Meer informatie over de overwegingen van de jury, een interview met de winnaar en een essay over de morele plicht bij het ontwerp van gebouwen steeds nieuwe wegen in te slaan, is te vinden in een online magazine.

Foto's:  Luuk Kramer